به چه اطلاعاتی نیاز دارید؟
هزینه ثبت ایده و اختراع
ثبت ایده به منزله حفاظت از یک ایده خلاقانه و نوآورانه است که میتواند در قالب یک اختراع، طرح صنعتی یا نشان تجاری باشد. ایدهها به خودی خود قابل ثبت و حمایت قانونی نیستند، اما اگر به صورت قابل عمل و قابل استفاده در زمینههای صنعتی و بازرگانی درآیند، میتوانند مورد حمایت قرار گیرند.
اما چگونگی ثبت ایده در ایران ممکن است برای بسیاری از افراد ناآشنا باشد و نیازمند درک دقیقی از قوانین و مقررات موجود است. از این رو، دانستن اصول و قواعد ثبت طرح و ایده، شرایط لازم برای حمایت قانونی از یک نوآوری، و مسیر پیش رو برای اخذ گواهینامههای مالکیت معنوی، میتواند راهنمایی مهمی برای مخترعین، طراحان و تجار باشد. این مقاله سعی دارد تا با بررسی دقیق این موضوع، چشماندازی کلی از فرآیند ثبت ایده در ایران ارائه دهد.
چگونه ایده خود را ثبت کنیم؟
ایده مورد حمایت قرار نمیگیرد و ثبت نمیشود. یعنی تنها اختراع، طرح صنعتی و اسرار تجاری هستند که ثبت شده و مورد حمایت قرار میگیرند. ایده باید بروز و نمود بیرونی داشته باشد؛ در قالب کالایی یا چیزی قرار بگیرد تا بتوان آن را ثبت نمود و حمایت کرد. اما ایدهای که در قالب چیزی قرار میگیرد، اصولاً بهصورت اختراع یا طرح صنعتی یا کتاب و فیلم است. اعم از تمام مواردی که توسط حقوق مالکیت ادبی هنری حمایت میشود؛ یعنی هر نوع نوشتۀ با اصالت. مثلاً ایدۀ یک فیلم حمایت نمیشود؛ مگر اینکه در قالب یک فیلمنامه یا کتاب و امثال آن قرار بگیرد.
ثبت ایده فکری
امکان ثبت ایده فکری در نظام حقوقی ایران وجود ندارد. زیرا در آثار ادبی و هنری و همچنین اختراعات و طرحهای صنعتی از محصول و فرایند یا اثر ابرازشده که در قالب کالا یا مثلاً کتاب است، حمایت میشود. لذا از ایده ساخت بازی فکری حمایت نمیشود. اختراع باید جدید و بدیع بوده، گام ابتکاری داشته باشد و کاربرد صنعتی داشته باشد. ایده و نظر، هنگامیکه در قالبی قرار بگیرد، ثبت میشود.
لذا باید توجه نمود: افرادی که به شما وعدۀ ثبت ایده را میدهند، قابلاعتماد نبوده و باید از همکاری با آنان خودداری نمایید.
بنابراین، اگرچه ثبت مستقیم یک ایده فکری در ایران امکانپذیر نیست، اما اگر ایده فکری به شکل قابل لمس و عملی درآید و در یکی از دستهبندیهای مورد حمایت حقوق مالکیت معنوی قرار گیرد، امکان برخورداری از حمایتهای قانونی وجود دارد. به عبارت دیگر، ایدهها باید به مرحلهای از توسعه برسند که قابلیت ثبت در یکی از حوزههای حقوق معنوی را داشته باشند، چه به صورت اختراع باشد که نیازمند ثبت پتنت است یا به صورت طرح صنعتی، نشان تجاری یا اثر ادبی و هنری.
ثبت ایده کسبوکار
ثبت ایده کسبوکار در نظام حقوقی ایران انجامپذیر نیست و تنها میتوان آنها را تحت اسرار تجاری و قرارداد حفظ محرمانگی موردحمایت قرار داد. زیرا در ایران برای روشهای کسبوکار، گام ابتکاری و ابداعی قائل نشده و در گروهِ اختراع قرار نخواهد گرفت. از طرف دیگر ثبت ایده کسبوکار را نمیتوان در قالب طرح صنعتی آورد؛ زیرا طرح صنعتی همچون اختراع از محصول حمایت میکند. البته در روشهای کسبوکار، ثبت اختراع فرمول ریاضی و بازیهای رایانهای از این قاعده مستثنا شدهاند.
ثبت ایده استارتاپی
ثبت ایده استارتاپی به منظور حفاظت از تجارتهای نوپایی که پتانسیل رشد و توسعه در بازار دارند، بسیار حیاتی است. ثبت ایده استارتاپی میتواند شامل ثبت اختراع، طرح صنعتی، نام تجاری و یا نشان تجاری مرتبط با کسبوکار باشد. این نوع از ثبت به استارتاپها این فرصت را میدهد تا ایده های خلاقانه و مزیتهای رقابتی خود را در برابر کپیکاری رقبا محافظت کنند و در عین حال مبنایی قانونی برای جذب سرمایهگذار و گسترش کسبوکار خود فراهم آورند.
کارآفرینان و صاحبان استارتاپها باید ابتدا توجه داشته باشند که آیا ایده یا فناوری آنها نوآورانه و قابل ثبت به عنوان اختراع است یا خیر. سپس، باید اطمینان حاصل کنند که ایده یا فناوری آنها پیش از این به ثبت نرسیده باشد. در مرحله بعد، پروسه ثبت طرح و ایده در اداره مالکیت معنوی و سایر سازمانهای مرتبط با ثبت نام تجاری و حق نشر انجام میشود که شامل پر کردن فرمهای مربوطه و ارائه مدارک و اطلاعات تکمیلی در مورد ایده یا فناوری است.
تفاوت ثبت ایده و ثبت اختراع
ثبت ایده و ثبت اختراع دو مفهوم متفاوت دارند که به دو فرآیند حقوقی جداگانه اشاره میکنند. ایده به تنهایی نمیتواند مورد حمایت قانونی قرار گیرد، زیرا معمولاً شامل یک فکر خام یا تصور ابتدایی است که به صورت عینی و قابل لمس درنیامده است. از طرف دیگر، ثبت اختراع فرآیندی است که به منظور حمایت از ابتکارات و ابداعات جدیدی انجام میشود که میتوانند شامل دستگاهها، ترکیبات شیمیایی یا فرآیندهای تولید باشند که قبلاً به این شکل وجود نداشتهاند و نتیجه فکر و تحقیق علمی هستند.
بنابراین، تفاوت اصلی بین ثبت ایده و ثبت اختراع، در مرحله عملی شدن و تحقق ایده قرار دارد. در حالی که ثبت اختراع نیاز به ارائه دلیل واضحی برای کاربرد و ابتکار آن دارد، ثبت یک ایده در حد فکری و نظری امکانپذیر نیست و فاقد چارچوب حقوقی محافظتی است. به همین دلیل، برای بهرهبردن از حمایتها و مزایای قانونی، باید ایدهها را به اختراعاتی با قابلیت ثبت تبدیل کرد.
نحوه ثبت ایده در ایران
درک نحوه ثبت ایده در ایران، به افراد اجازه میدهد تا از داراییهای فکری خود در مقابل سوءاستفادههای احتمالی محافظت نمایند و بهرهوری مطلوبی از آنها حاصل کنند. در ادامه به بررسی گامهای لازم برای بهرهبرداری قانونی از ایدهها و تبدیل آنها به داراییهای ارزشمند می پردازیم تا شما را با جزئیات مراحل ثبت ایده در ایران آشنا سازیم:
- تبدیل ایده به اختراع یا طرح قابل ثبت
قبل از هر چیز، ایدهای که میخواهید ثبت کنید باید به صورت یک اختراع، طرح صنعتی، اثر هنری یا ادبی و یا نشان تجاری باشد که قابلیت ثبت داشته باشد. بدین معنی که باید دارای ویژگیهایی نوآورانه، ابتکاری و کاربرد صنعتی باشد و یا به عنوان یک طرح یا علامت تجاری قابل تمایز از موارد مشابه باشد.
- تحقیق و بررسی پیشینه
باید تحقیق نموده و اطمینان حاصل کنید که ایده یا اختراع شما پیش از این توسط شخص دیگری ثبت نشده است. این کار را میتوانید از طریق پایگاههای داده اختراعات و طرحهای صنعتی انجام دهید.
- تهیه مستندات
ایجاد مدارک مربوط به ایده یا اختراع که باید شامل شرح کامل اختراع، طراحیها و نقشهها، توضیحات فنی و مزایای آن باشد. در صورتی که ایده مربوط به طرح صنعتی یا نشان تجاری باشد، نیاز به طراحیهایی است که طرح یا نشان تجاری را به صورت واضح نشان دهد.
- تکمیل فرم درخواست ثبت ایده
ارائه درخواست به مرکز مالکیت معنوی که بخشی از سازمان ثبت اسناد و املاک کشور است. برای این منظور، باید فرمهای مربوط به ثبت اختراع، طرح صنعتی یا نشان تجاری را تکمیل کنید و همراه با مستندات لازم ارائه دهید.
- پرداخت هزینهها
برای ثبت مالکیت معنوی ایده، هزینههای قانونی معین شدهای وجود دارد که باید پرداخت شوند.
- بررسی و تأیید
پس از ارسال درخواست، اداره مالکیت صنعتی درخواست شما را مورد بررسی قرار میدهد تا از نوآوری، ابتکار و استانداردهای قانونی آن اطمینان حاصل شود.
- اعطای گواهینامه ثبت
در صورت تأیید نهایی، شما گواهینامه ثبت دریافت خواهید کرد که نشاندهنده ثبت مالکیت معنوی ایده یا اختراعتان است. این گواهی به شما حق استفاده انحصاری، تولید، فروش و یا انتقال حقوق به دیگران را میدهد.
- حفظ و نگهداری حقوق ثبت
بعد از ثبت، برای حفاظت از حقوق خود لازم است که برای تمدید حقوق مالکیت معنوی و پرداخت هزینههای نگهداری سالیانه اقدام نمایید. همچنین، شما باید بر هرگونه استفاده غیرمجاز از ایده یا اختراعتان نظارت داشته باشید و در صورت لزوم برای دفاع از حقوقتان اقدام قانونی انجام دهید.
نکته مهم: توجه داشته باشید که مراحل فوق ممکن است بسته به نوع ایده و نوع ثبتی که انتخاب میکنید (اختراع، طرح صنعتی، نشان تجاری یا حق نشر) متفاوت باشد. همچنین، مدت زمان و هزینههای مورد نیاز برای هر مرحله میتواند بنا به شرایط و قوانین مربوطه متغیر باشد.
سامانه ثبت ایده
سامانه ثبت ایده در ایران که با نشانی اینترنتی iripo.ssaa.ir قابل دسترسی است، با عنوان مرکز مالکیت معنوی یا سازمان ثبت ایده و اختراع، طراحی شده است. این سامانه به کاربران امکان میدهد تا به صورت الکترونیکی و در هر ساعتی از شبانهروز، به ثبت اختراعات، طرحهای صنعتی، نشانهای تجاری و سایر موارد مرتبط با ثبت مالکیت معنوی ایده اقدام نمایند.
سایت ثبت ایده به عنوان درگاه رسمی تقاضا، بررسی و ثبت ابداعات و نوآوریها در ایران عمل کرده و خدمات مختلفی از قبیل ثبت درخواست جدید، پیگیری و بروزرسانی درخواستهای موجود، مشاهده وضعیت درخواستها، و استفاده از پایگاه داده مربوط به اختراعات ثبت شده را فراهم میآورد. کاربران با بهرهگیری از این سامانه میتوانند فرایند ثبت طرح و ایده خود را بدون نیاز به حضور فیزیکی در دفاتر دولتی انجام دهند و از روند سریعتر و کارآمدتری برخوردار شوند.
هزینۀ ثبت ایده
در میان متقاضیان و متصدیان ثبت طرح و ایده، هزینۀ ثبت آن با عدد و رقمهای قابلتوجهی گفتوشنود میشود. باید دقت داشته باشید که ایدۀ شما قابل ثبت نیست و ما مرجعی و قانونی برای ثبت ایده های خلاقانه نداریم. حتی اگر ایده برای یک اختراع باشد، بازهم قابل ثبت نیست. ایده بهوسیلۀ قراردادهای محرمانگی حفظ میشود و وقتی قالب بیرونی و عینی به خود گرفت، قابل ثبت است. درواقع هزینۀ ثبت طرح و ایده در صورتی موردتوجه است که بتوانید ایده آن را در قالب اختراع طرح صنعتی، کالا و خدماتی و یا ذیل یک علامت تجاری یا بورس، قرار بدهید.
آدرس اداره ثبت علامت تجاری
آدرس ادارۀ ثبت علامت تجاری واقع در تهران، شهر تهران، خیابان فیاض بخش، جنب پارک شهر مرکز مالکیت معنوی، سازمان ثبتاسناد و املاک است. دقت داشته باشید شما در این اداره میتوانید به ثبت اختراع، علامت تجاری، نشان جغرافیایی و طرح صنعتی اقدام کنید. درنتیجه، نمیتوانید برای ثبت ایده های خلاقانه در اداره ثبت علامت تجاری، اقدام کنید. برای این منظور باید با یک مشاور فنی و حقوقی در راستای ایدۀ خود صحبت کنید تا برای حمایت قانونی راهی غیر از ثبت را پیشنهاد بدهد.
حقوق مالکیت معنوی
حقوق مالکیت معنوی، شامل مالکیت صنعتی و حق نسخهبرداری است. مالکیت فکری شامل موارد زیر است:
- ادبیات و کارهای هنری و علمی
- اجراهای هنرمندان و حقوق مرتبط با ضبط و پخش آنها
- اختراعات در تمامی زمینهها
- اکتشافات علمی
- طراحیهای صنعتی
- علامتها و نشانههای تجاری و خدماتی، نامها و علائم بازرگانی
- حفاظت در برابر رقابتهای فریبکارانه و تمام حقوق مربوط به فعالیت ذهنی در زمینههای صنعتی، علمی، ادبی یا هنری موارد فوق در قالب حقوق مالکیت معنوی تحت عناوین «مالکیت صنعتی» و «حق نسخهبرداری یا کپیرایت» تعریف میشوند.
بنابراین، حقوق مالکیت معنوی به دودستۀ مالکیت معنوی و حق نسخهبرداری تقسیم میشود.
مالکیت صنعتی شامل:
- کشف علمی
- طراحی صنعتی
- اختراعات
حق نسخهبرداری نیز شامل امور:
- هنری ادبی
- اجراهای هنرمندان
- علامتها و نشانههای تجارتی
ثبت ایده اجرایی شده
ایدهها زمانی قابلیت ثبت را دارند که به عمل رسیده باشند. درصورتیکه ایده، قابلیت ثبت بهعنوان اختراع را داشته باشد، میتوان با مراجعه به سامانه ثبت اختراع یا سایت سازمان ثبتاسناد و املاک کشور، درخواست ثبت را اعلام کرد.
تعریف ثبت اختراع
در اینجا راجع به بروز ایده در اختراع صحبت میکنیم تا بتوانیم ثبت اختراع و ایده را موردحمایت قرار بدهیم. بر اساس ماده ۱ قانون ثبت اختراعات مصوب سال ۱۳۸۶:
اختراع، نتیجه فکر فرد یا افراد است که برای اولین بار فرایند یا فرآوردههای خاص را ارائه میکند. اختراع مشکلی را در یک حرفه، فن، فناوری، صنعت حل مینماید. صنعت به معنای عام آن است یعنی ماهیگیری و کشاورزی را در برمیگیرد و تنها تولید را شامل نمیشود.
شرایط اختراع
اختراعی قابل ثبت است که:
- جدید و دارای نوآوری باشد.
- گام ابتکاری داشته باشد.
- کاربرد صنعتی داشته باشد.
ابتکار جدید عبارت است ازآنچه که در فن یا صنعت قبلی وجود نداشته و برای شخص دارندۀ مهارت عادی در فن موردنظر، معلوم و آشکار نباشد. یعنی وقتی فردی مهارت عادی در آن رشته دارد، با خواندن توصیف نامه، نتواند آن را شبیهسازی کند.
از نظر صنعتی، اختراعی کاربردی محسوب میشود که در رشتهای از صنعت قابل ساخت یا استفاده باشد. مراد از صنعت، معنای گسترده آن است و شامل مواردی نظیر صنایعدستی، کشاورزی، ماهیگیری و خدمات نیز میشود.
مرجع ثبت اختراع
مرجع صالحی که باید اختراع را به آنها ارائه نماییم تا پس از بررسی، سند اختراع به ما داده شود، متفاوت است. تفاوت ازآنجهت است که این مرجع در ثبت بینالمللی و ثبت داخلی و در هر کشور متفاوت است. در ایران، سازمان ثبت ایده و اختراع یا همان مرکز مالکیت معنوی، متولی ثبت است. سه ادارۀ کل مجزا دارد: ثبت علامت تجاری، ثبت طرح صنعتی و ثبت اختراعات. هرکدام از این ادارۀ کلها، معاونت ثبت اختراعات داخلی و ثبت اختراع خارجی دارد.
سازمان ثبت، زیرمجموعۀ قوه قضائیه است پس یک رکن قضایی در ایران ثبت را انجام میدهد. در کشورهای توسعهیافته اصولاً وزارت اقتصاد یا بازرگانی و تجارت متولی ثبت است. این موضوع که چه مرجعی ثبت اختراع انجام بدهد، کاملاً وابسته به میزان توسعهیافتگی آن کشور است. پس دقت نمایید که با عنوان ثبت اختراع و ایده، از افرادی که بهدروغ ایدۀ شما را قابل ثبت میدانند فریب نخورید.